خلاصه ای ممتاز از کتاب درآمدی بر ذکر و دعا - فصل اول-pdf

فصل اول : ذکر
ععرفا معتقدند که : ذکر، رکنی قوی است اندر طریق حق، سبحانه تعالی و هیچکس به خدای تعالی نرسد مگر به دوام ذکر، و ذکر دو گونه باشد:ذکر به زبان و ذکر دل، بنده بدان (ذکر زبانی)، به استدامت (مداومت) به ذکر دل رسد. چون بنده به دل و زبان ذاکر باشد،او کامل بود در وصف خویش،در حال سلوک خویش، ابوالقاسم قشیری، (رساله قشیریه ص 347)
هم چنین ذکر و یاد قلبی خداوند را همچون شمشیری برنده دانسته اند که خواطر سالک را از وسوسه ها و خیاالت شیطانی می زداید. گفته اند ذکر خدای عزّوجل به دل شمشیر مریدان بود که بدان، جنگ کنند با دشمنان خویش وآفتها بدان از خویشتن باز دارند و چون بلایی بر بنده ای فرود آید، به دل با خدا گردد، بلا از وی برخیزد اندر حال . ابوالقسم قشیری،
(رساله قشیریه ص347)
از میدان تفکر، میدان تذکر زاید و فرق میان تفکر وتذکرآن است که تفکر به جستن است و تذکر یافتن.
خواجه عبدالله انصاری، صد میدان صفحه 34
آن که گریان اوست ، خندان است                                                     دل که بی یاد اوست، سندان است
شدی ایمن چو نام او بردی                                                            در طریقت قدم بیفشردی
تو، به یادش زبان چو گل کن تر                                                     تا دهانت کند چو گل پر زر
باش دایم ای پسر با یاد حق                                                         گر خبر داری ز عدل و داد حق
زنده دار از ذکر صبح و شام را                                                   در تغافل مگذران ایام را
یاد حق آمد غذا این روح را                                                       مرهم آمد این دل مجروح را
یاد حق گر مونس جانت بود                                                      کی هوای کاخ و ایوانت بود ؟
گر زمانی غافل از رحمان شوی                                                 اندر آن دم همدم شیطان شود
مومنا، ذکر خدا بسیار گوی                                                      تا بیابی در دو عالم ابروی
عطار - پندنامه - ص 67
عارف از ذکر محبوب خسته نمی شود.
علامت عارف آن است که مانده نگردد از یادکرد دوست و سیر نشود از دوستی او خوشتر از ذکر طعام نیست در دهان یقین، بر خوان رضا
(مقالات شمس – ج2 – ص 193)
مولوی در ضمن حکایت التذاذ زلیخا از نام یوسف (ع) به این موضوع اشاره کرده و به رهروان حقیقت اندرز می دهد که در ذکر و یاد حق، خستگی و غفلت به خود راه ندهید، بلکه عاشقانه و جانانه همواره نام و یاد خداوند را در دل و بر زبان خود جاری سازید. چرا که در ذکر حضرت دوست حقیقی، کمتر اززنی نمی توان بود.
(حسین واعظ کاشفی – لب لباب مثنوی – ص 314)
در این ابیات، یوسف نماد خداوند و زلیخا، نماد سالک عارف است که از ذکر و یاد کرد محبوب حقیقتی نه تنها دچار خستگی نمی شود بلکه با شنیدن نام و یادکرد او گرسنگی و تشنگی و خستگی را فراموش می کند
رجوع کنید به ملا هادی سبزواری –(شرح مثنوی– ج 3 –ص 501 -502)

آن زلیخا از سپندان تا به عود                                                نام جمله چیز، یوسف کرده بود
نام او در نامها مکتوم کرد                                                   محرمان را سرّ آن معلوم کرد
گر بگفتی مه برآمد بنگرید                                                  وربگفتی سبز شد آن شاخ بید
وربگفتی برگها خوش می طپند                                            ور بگفتی خوش همی سوزد سپند
صد هزاران نام اگر بر هم زدی                                           مقصد او زان همه یوسف بُدی
گرسنه بود، چو بردی نام او                                              می شدی او سیر و مست از جام او
تشنگیش از نام ام ساکن شدی                                            نام یوسف سیری باطن شدی
ور بُدی دردیش زان نام بلند                                             درد او در حال گشتی سودمند
وقت سرما بودی او را پوستین                                         این کند در عشق نام دوست، این
(مثنوی مولوی - ج 3 - ص 504)
بنابراین از دیدگاه مولوی نیز ، محب واقعی از یادکرد نام حضرت دوست هرگز خسته نمی شود بلکه با شنیدنو تکرار نام او به وجد آمده و همه دردها و رنج ها را به فراموشی می سپارد.
شرایط و آداب ذکر :
شمس تعالیمی در باب شرایط و آداب زمان ذکر بیان داشته که می تواند در مسیر سلوک به یاری سالک بیاید. به عنوان نمونه : (چرا به خدا تضرع ننمایی ؟ نیمه شب بیدار شویبرخیز، دوگانه ای (دو رکعت نماز) بگذار
نیاز، نیاز، نیاز ! و روی بر خاک نه، دو قطره ببار که خداوندا، اگر انبیاء و اولیاء را تو نخواهی، چو حلقه بر در مانند، اکنون به فلان بزرگ رانم ودی، چشم مرا به او بینا گردان.
(مقاالت شمس ، ج 1 ، ص 286)
از این سخنان شمس این گونه مستفاد می شود که نیمه شب، زمان بسیار مناسبی برای ذکر و یاد حق تعالی است. همچنین در هنگام ذکر، نیاز، تضرع و اشک، روی بر خاک نهادن و سجده کردن به سالک کمک می کند.
شمس در جای دیگری از سخنان خود، می فرماید : (رو به دل آردو در کنجی رود، نیمه شب از میان زن و بچه در گوشه خانه رود و زار زار بگرید تا رقتی آید و دل روی بدو نماید، آنگاه در سجود رود و...بزارد.
(مقالات شمس، ج2، ص85)
مولانا در دفتر سوم همچنین (حکایت آن طالب روزی حلال بی کسب و رنج در عهد داود علیه السلام و مستجاب شدن دعای او) به تاثیر ذکر و دعای شبانه اشاره کرده و آن را کلید اجابت دانسته :
کاری خدا، این بنده را سوا مکن                                    گر بدم، هم سرّ من پیدان مکن
تو همی دانی و شبهای دراز                                        که همی خواندم تو را با صد نیاز
پیش خلق این را اگر چه قدر نیست                               پیش تو همچون چراغ روشنی است
(مثنوی، ج 2،ص 135)