خلاصه ای ممتاز از کتاب درآمدی بر ذکر و دعا - فصل اول (3)-pdf

فصل اول : ذکر
شرایط آداب و ذکر
مولوی معتقد است که اشک و تضرع به همه کس داده نمی شود، بلکه این گریه موقوف عنایت خداست و همچون شمس، طلب و خواستن سالک را موقوف عنایت حضرت حق می داند :
چون بگریانم، بجوشد رحمتم                                     آن خروشنده بنوشد نعمتم
گر نخواهم داد، خود ننمایمش                                   چونش کردم بسته دل، بگشایمش
رحمتم موقوف آن خوش گریه هاست                         چون گریست،ازبحررحمت،موج خاست
(مثنوی، ج 1، ص 217)
نکته آخر این که مولوی نیز جای خلوت و نهانی را برای ذکر و عبادت مناسب تر دانسته است.
تا روم من سوی خلوت در نماز                             پرسم این احوال از دانای راز
(مثنوی ج2، ص 136)
درد آمد بهتر از ملک جهان                                   تا بخوانی مر خدا را در نهان
(مثنوی ج2، ص 14)
قعر چه بگزید هر که عاقل است                               زآنکه در خلوت، صفاهای دل است
هیچ کنجی بی دد و بی دام نیست        جز به خلوتگاه حق آرام نیست
(مثنوی ، ج 1، ص297)
بنابرآنچه گفته شد ، می توان دریافت که شمس و به تبع او مولوی، ذکر شب هنگام را که درخلوتی به دور از خلایق باشد، توصیه می کنند.همچنین، ایشان به سجده مکرر در ضمن ذکر و همچنین اشک و تضرع و نیاز در هنگام یاد کرد حق تاکید دارند. 
ذکر حق پاک کننده است 
از دیدگاه شمس، وجودی که همواره جایگاه یاد حق و ذکر او باشد، از خواطر شیطانی و وسوسه ها پاک گشته و جایگاه عوالم ملکوتی و افکار قدسی می شود. می فرماید : (من هرگز بد نیندیشم. چه اندیشد خاطری که پاک شود از دیو و وسوسه ؟ خود هرگز دیو در آن دل نیامده است، پیوسته در او فریشته بوده باشد. تا حق تعالی می فرماید که : من این خانه را خانه رحمت خود می کنم، شما کرم کنید بیرون بروید)
 از دیدگاه شمس، وجود آدمی مجموع ضدهاست و مطمئنا برای دفع خواطر شیطانی، نیاز به ضد آن یعنی خواطررحمانی است . پس، یاد حق که کمال همه پاکی هاست به آدمی کمک می کند که از اندیشه های ناپاک دور شده و به سمت پاکی مطلق حرکت کند.
ذکر حق پاک است، چون پاکی رسید                        رخت بربندد، برون آید پلید
می گریزد ضدها، از ضدها                                  شب گریزد چون برافروزد ضیا
چون درآید نام پاک اندر دهان                               نی پلیدی ماند و نی اندهان 
همچنین مولوی در جای دیگری می فرماید :
من نگردم پاک از تسبیحشان                              پاک هم ایشان شوند و دُرفشان
مولوی در جای دیگر مثنوی با ذکر داستان (عود و زنبور) می فرماید :
مرد عور، نماد انسانی است که از حق غافل مانده و زنبورها و نیش آنها نماد وسوسه ها و خواطر شیطانی هستند. مرد برهنه که در مواجهه با زنبوران و نیش آنها، دچار آزردگی فراوان می شود به برکه آبی پناه می برد و با غوطه ور شدن در آب، تن خویش را از نیش زنبوران محفوظ می کند، در این تمثیل، آب نماد ذکر و یاد حق تعالی است .
آب، ذکر حق و زنبور این زمان                        هست یاد آن فلانه و آن فلان
دم بخور در آب ذکر و صبر کن                        تا رهی از فکر و وسواس کُهُن
بعد از آن، تو طبع آن آب صفا                          خود بگیری جملگی سر تا به پا 
آنچنان کز آب، آن زنبور شرّ                           می گریزد، از تو هم گیرد حذر
ذکر حق چون طنابی است که سالک را از چاه تاریک و هراسناک بیرون می کشد و پاک و منزه به وصال حضرت حق می رساند :
همچو چهی است هجر او، چون رسنی است ذکر او     در تک چاه یوسفی، دست زنان در آن رسن
آنگونه که ملاحظه می شود، شمس و به تبع او  مولوی، ذکر حق را پاک کننده خاطر آدمی و بهترین راه مقابله با وسوسه های شیطانی و خاطر ناپسند می دانند.
شمس می فرماید : (یادی است بر زبان و یادی است بر جان) و ذکر قلبی را بسی بالاتر از ذکر زبانی دانسته است : (آن صوفی ارشد می گوید مریدش را، که ذکر از ناف برآور. گفتم : نی، ذکر از ناف برمیاور، از میان جان برآور، بدین سخن، در او حیرانی آمد)
شمس معتقد است که ذکر باید با توجه  کامل قلبی باشد وسالک چنان در یاد حق غرقه شود که یاد خویشتن را فراموش کند .
اگر مرا دیدی خود را چه می بینی ؟ و اگر ذکر من کنی، ذکر خود چه می کنی ؟ ذکروعظ و سخن وعظ، ذکر خود است و هستی  
(مقالات شمس ج 1ص 190)
چندان بکن تود ذکر حق ، کز خود فراموش شود      واندار دعا دو تو شوی ، ماننده دال دعا
(دیوان کبیر ج 7 بیت 35585)